حکمت حکایات
در ادبیات هر ملتی و از جمله کشور و مردم ایران انواع و اقسام متل ها، مثل ها، حکایات و افسانه های آموزنده و غیرآموزندة فراوانی وجود دارد که بخش عمده ای از فرهنگ آن ملت را تشکیل می دهد. این روایات تنها کارکرد آموزندگی و یا سرگرم کنندگی ندارند بلکه نوع فکر و اندیشة مردمان خود را شکل می دهند و از دل آنها می توان به روحیات آن قوم پی برد و احیاناً حدس زد که چنین مردمی چگونه زندگی می کنند و آیا می توانند موفق باشند یا نه. می توانند آینده نگر باشند یا نه. مردمی شاد و امیدوار هستند یا ناامید و افسرده و قس علی هذا. به همین خاطر هم هست که از لحاظ روش شناسی هنگام ثبت آنها باید از ایجاد کوچکترین تغییر در آنها پرهیز کرد و عین آنچه دیده یا شنیده می شود ضبط و انتقال داده شود زیرا که چه بسا یک تغییر یا تحریف جزئی که از روی سلیقه یا مصلحت ایجاد می شود میتواند تحلیل ها را دچار خطا کرده و به انحراف بکشاند.
معمولاً سعی فرهنگ شناسان و تحلیلگران فرهنگی یک سرزمین بر آن است که از دل روایات فرهنگی و فلکلور کشورشان تا جایی که می توانند نکات مثبت را استخراج کنند تا نشانه هایی از بالندگی فرهنگی مردم خود به جا بگذارند که قابلیت افزایش عِرق ملی و موجبات افتخار به میراث گذشتگان را بیش از پیش فراهم آورد. اما مع الاسف در بسیاری از موارد در کنار دُرهای درخشنده و خیره کننده ای که در فرهنگ عامة مردم یک سرزمین و از جمله فرهنگ خودمان موجود است، آموزه هایی مندرج است که نه تنها مثبت و سازنده نیست که تسهیل گر ورود و رواج خرافات، ناهنجاری ها، تلقین مغالطات و سفسطه ها و مروج بیکاری و بیعاری و تعطیل عقل و رو آوردن به بلاهت است. نمونههای بسیاری می توان یافت و به عنوان شاهد مثل زد. حتماً خوانندة گرامی مکرر با آنها برخورد داشته است.
هر چند چنان که گفته شد در مرحلة ضبط باید عین آنها را ثبت کرد لیکن این کار به تنهایی ارزشی ندارد و موارد ثبت شده باید دوباره در اختیار عموم قرار گیرد تا فرهنگ حالت بالنده و پویای خود را حفظ کند. اما در مرحلة بهره گیری باید آنها را تنقیح عقلانی و ارزش گذاری کرد. به درخور ها را از به درد نخورها جدا کرد و آنچه می تواند نیاز روز را برآورده کند در اولویت قرار گیرد. هر چقدر هم به خود مطمئن باشیم باید بدانیم که برف انبار فرهنگ ما در طی قرون و اعصار و دوره های مختلف تاریخی در شرایط گوناگون و تحت تأثیر فرهنگ ها یا سیاست های احیاناً وارداتی یا اجباری انباشته شده، در یکدیگر ذوب شده و شکل و شمایل و صورت نهایی خود را پذیرفته است و به هر حال مخلوطی از مروارید و خزف است که باید به آن با دیدة نقد نگریسته شود. سره از ناسره بازشناخته شود و آنچه برای مردمان این روزگار سازنده و آموزنده و مفید است از زیر گل و لای ناخالصی ها بیرون آورده شود و زنگارزدایی شود تا درخشندگی خود را بیش ازپیش نمایان سازد و مورد بهره برداری قرار گیرد. به عنوان مثال روایات فولکلوریک که یکی از بهترین منابع برای تولید ادبیات کودکانه محسوب می شوند در فرهنگ ما سراسر آن را چنان ادبیات مردسالارانه، احیاناً خشن و گاه پر از الفاظ رکیک فراگرفته که نمیتوان از آن برای آموزش زندگی به کوکان بهره برد. اینجاست که لزوم بازنگری برای بازنگاری و انتقال این فرهنگ برای نسل های بعدی آشکارتر میشود. پس ما باید در عین حال که قدرشناس فرهنگ گذشتگانمان هستیم و میراث معنوی آنها را حفظ می کنیم و به آن در جای خود احترام می گذاریم در انتقال آنها با دقت بیشتر نظر کنیم تا با توقف و سیر در آنچه از قبل مانده به دور باطل گرفتار نشویم و با به روز رسانی این میراث ارزشمند بتوانیم جامعة خود را رو به جلو حرکت دهیم.
هر کدام از ما می توانیم به حکایات و و روایات موجود در مجموعه های گردآوری شده در دل دفاتر نظری بیندازیم و تا حدی که توان فکری در خود می یابیم از بین آنها انتخاب کنیم. جلوه های زیبا و نازیبای آن را با نقد اندیشه ورزانه بازنماییم. از این تجربه لذت ببریم و دیگران را نیز در لذت خود شریک گردانیم.
