خود ... پنداری
نقدی بر یک رفتار فکری
به قدرت خدا، در اطرافمان افراد زیادی را می بینیم که بدون استفاده از دارو های توهم آور، چنان در پندارهای خود غرق شده اند که دست هر داروی توهم زایی را از پشت بسته اند. طرف در عمر خود به جز مقدمة «دو قرن سکوت» مرحوم زرین کوب در چهل و پنج سال پیش هیچ کتاب تاریخی دیگری نخوانده است اما وقتی پای صحبت هایش می نشینی چنان از لشکرکشی اعراب به ایران حرف می زند و آه می کشد که انگار خود در آن حضور فیزیکی داشته است. آخرش هم به این شعر ختم می کند که «ز شیر شتر خوردن و سوسمار ...» اینکه فقط در بحثِ گوشه ای از تاریخ است. این خط را بگیر و بیا تا سیاست و اقتصاد و تربیت فرزند و احکام شرعی و ... .
جایتان خالی هفته ای یک بار به استخری در مرکز شهر می روم. حتما تجربه کرده اید که نمونة این گونه آدمها در اوقات فراغتِ اینگونه ای، فراوان یافت می شوند. اما یک نمونة نادر در جلسات استخری که ما می رویم، حضور دارد که واقعا دیدنی است. این آدمِ خوش ذوق که حدود هفتاد سال سن دارد و در آستانة پیری است با قدی بلند و صدایی رسا، هر هفته جکوزیِ استخر را کرسی افاضاتِ بی پایان خود در مسائل مختلف قرار می دهد. با توجه به جذبه و نفوذی هم که دارد کسی را یارای مخالفت با او نیست. تقریبا تمامیِ افراد حاضر در استخر مجبور به جمع شدن بر گِرد او و شنیدن حرف هایش می شوند به صورتی که جکوزی عملا از حَیّز انتفاع ساقط می گردد. گاهی این گفتارها به صورت کارگاهی در می آید و ایشان سعی می کند دیگران را نیز در بحث شرکت دهد و در واقع از ایشان در مورد حرف های خود تأییدّیه بگیرد. نهایتا هم معمولا بحثها با جوک های زنندة غیراخلاقی و توهین آمیز به پایان می رسد و افراد با لبی خندان و ذهنی پر از خُزعبلات که شاید مسیر فکریِ آنها را دچار قیقاج های مختلف کرده، جلسه درس را ترک می گویند.
من پیش خودم روی این افراد – با سنخ های گونه گون- لقب های متنوعی می گذارم که بیشتر به پندار اشتباه آنها از خود بر می گردد. مثلا مورد بالا را به نوعی می توان «خود دانشمند پندار» نامید. «خود دانشمند پندار» عنوان بزرگ و فراگیری است که شاید تعداد کمی شامل آن شوند. اما عناوین ویژه تر مانند «خود مورخ پندار»، «خود فیلسوف پندار»، «خود پزشک پندار» و در نهایت فراگیرترین عنوان «خود سیاستمدار پندار» به وفور یافت می شوند. همچنین گاهی انواع دیگری از پندارها در افراد بروز می کند که ربطی به پندارهای فکری و اظهار نظرهای عجیب و غریب ندارد مانند «خود داف پنداری» که در بین خانم های جوان در زمان ما شیوع فراوان یافته است و به پندار خود شخص از خودش بر می گردد.
قصد نسخه پیچیدن ندارم اما به نظر می رسد این مسئله یک بیماری فکری، فرهنگی و اجتماعی است که نیاز به درمان دارد. باری این رشته سری دراز دارد و پرداختن مفصل به آن می تواند برچسب «خود عقل کل پنداری» را برای نویسنده به ارمغان آورد.
خدای همگان را شفا دهاد.
عزت عالی مستدام.
