چیزهایی که دیگر نیست1 دفترچه تلفن
آن روزها در هر خانه حداقل یک دفترچه‌ی تلفن وجود داشت.
این قضیه مال حدود سی تا بیست سال پیش است.
ممکن است باقی مانده‌ی آن دفترچه‌ها هنوز هم باشند.
ممکن است امروزه هم برای عده‌ای آن دفترچه‌ها استفاده داشته باشند
و محل رجوع باشند.
اما در کل دوره‌ی این استفاده از آنها گذشته است
و دیگر لزومی به حضور آنها وجود ندارد.
نسل اول تلفن از آنها بود که نسل من و حتی نسل قبل من آن را ندیده‌اند.
فقط در فیلم‌ها دیده‌ایم.
از آنها که شبیه یک جعبه بود که به دیوار وصل باشد.
دهنی آن به خود جعبه بود.
کسی که می‌خواست تلفن بزند
گوشی را بر می‌داشت.
یک دسته را می‌چرخاند
تا به مرکز تلفن وصل شود.
به اپراتور مرکز تلفن می‌گفت:
«الو، مرکز لطفاً وصل کنید به ... .»
و اپراتور تلفن را وصل می‌کرد.
شاید در سریال هزار دستان دیده باشید.
در این حالت نیازی به حفظ شماره نبود.
اپراتور وصل می‌کرد.
اما در نسل بعد
تلفن‌ها به صورت مستقیم
و بدون واسطه بودن اپراتور به هم وصل می‌شدند.
کسی که می‌خواست تلفن بزند
گوشی را بر می‌داشت
و شماره‌ی کسی را که می‌خواست با او مرتبط شود
با شماره‌گیرِ تلفن شماره‌گیری می‌کرد.
شماره‌گیر معمولاً به شکل دایره‌ای بود که روی آن دَه سوراخ داشت
و هر سوراخ برای یک شماره بود.
با گذاشتن انگشت در سوراخ مربوط به هر شماره
و چرخاندن آن
به ترتیب شماره‌ها گرفته می‌شد.
خوب
شماره را باید از کجا پیدا می‌کردیم؟
یا از خود شخص می‌گرفتیم
یا از شماره 118 می‌پرسیدیم.
گاهی حتی تمامی شماره‌های یک شهر توسط مخابرات در دفترچه‌ای چاپ می‌شد
و به مشترکان داده می‌شد.
احتمالاً آن زمان قیمت کاغذ ارزان بوده است.
دفترچه‌های چند صد صفحه‌ای شاما چند ده هزار شماره
با اسم و آدرس.
اما راحت‌ترین کار برای در دسترس داشتن شماره‌های مورد نیاز
داشتن دفترچه‌ای برای نوشتن شماره‌ها در آن بود است.
شماره‌های آشنایان و نزدیکان
همسایه‌ها
مدرسه‌ی بچه‌ها
و دیگر جاهایی که نیاز بود شماره‌شان جلوی چشم باشد.
با آمدن موبایل یا تلفن همراه
شماره‌ها در گوشی ذخیره یا سیو می‌شد
و با همان گوشی شماره‌گیری انجام می‌شد.
نیاز به داشتن دفترچه‌ی تلفن کم شد
اما تمام نشد.
هنوز گوشی‌های ثابت وجود داشتند
و نیاز بود شماره‌ها در کنارش باشند.
اما گوشی‌های ثابت هم حافظه پیدا کردند.
حضور یک دفترچه که مدام در دست و پا بود و جاگیر
دیگر برای حفظ چند شماره‌ی مختصر
دیگر نمی‌صرفید.
ضمناً شماره‌های مورد نیاز برای تلفن ثابت را هم می‌شد در تلفن همراه ذخیره کرد.
کارکرد دفترچه‌ی تلفن
کمتر و کمتر شد
تا جایی که دیگر حضورش چندان چشمگیر نبود
و بهتر بود جلو چشم نباشد.
بدین صورت یکی از ملزومات زندگی چند سال قبل از خانه‌ها حذف شد.
